توبه و گریه های امام سجاد علیه السلام به چه دلیل بود ؟

در زندگانی اهل بیت علیهم السلام بسیار دیده ایم که ایشان دائم در حال استغفار از گناهان و یا توبه و یا گریه در عبادات بوده اند . گاهی ذهن با دیدن برخی مناجات ها از اهل بیت علیهم السلام خصوصا مناجات ها و ادعیه های امام سجاد علیه السلام با خودش این سوال را مطرح می کند که :

امام معصوم چرا این چنین با خدا صحبت می کند و مگر می شود امام اینچنین گناهانی را که می گوید العیاذ بالله مرتکب شده باشد ؟ و اگر مرتکب چنین گناهانی نشده است چرا آنها را به زبان می آورد ؟

در پاسخ باید چند نکته را مورد توجه قرار دهیم :

الف : تمام علمای شیعه بدون استثناء بر عصمت انبیاء و ائمه معتقد بوده و عصمت را لازمه مسئولیت خطیر پیامبری و امامت می دانند فلذا ادعیه و برخی روایات که – بقول مرحوم علامه ی مجلسی (1) موهم صدور معصیت است – را باید بر چندین طریق منطبق کرده وتاویل نمود .

ب : امام معصوم با توجه به حالاتی که در مقابل خداوند داشتند گاهی ترک برخی مستحبات و یا انجام برخی مکروهات را به دلیل احساس دائمی وجودشان در مقابل خداوند ، معصیت تلقی کرده و از آنها استغفار می کردند . علی بن عیسی اربلی صاحب کتاب کشف الغمه فی معرفة الائمه می نویسد :

اکثر اوقات ایشان به یاد خدا و مراقبت الهی مصروف است و خاطر ایشان به ملأ اعلی متعلق است، پس گاهی که از آن مرتبه نزول کنند و مشغول شوند به خوردن و آشامیدن و جماع کردن و سایر مباحات این ها را گناه می نامند و از آن استغفار می کنند، نمی بینی که اگر غلامان بعضی از ارباب دنیا در حضور آقای خود متوجه این امور گردند، محل ملامت است و از آن عذر خواهند طلبید.

ج : امام ، خود را بنده ی خدا می داند اما گاهی بخاطر انجام مأموریت های امامت و اشتغال به آنها ، خود را عرض خاکساری به آستان ربوبی دور می بیند و پس از انجام ماموریت ، به مقام قرب و وصال و مناجات حضرت ذو الجلال بر می گردد . و چون این مرتبه از عبادت ( بازگشت به قرب و مناجات ) عظیم تر از آن مرتبه است ؛ خود را مقصر دیده و به درگاه الهی تضرع نموده و طلب استغفار می نماید .

مرحوم علامی مجلسی برای این مطلب مثالی نقل می کنند بدین مضمون :
پادشاهی وزیرش را برای انجام کاری به مأموریتی می فرستند . وزیر در پی انجام ماموریت رفته و پس از انجام آن نزد پادشاه باز می گردد . پس از اینکه به خدمت شاه شرفیاب می شود از نبود خود در محضر سلطان ، طلب عفو کرده و عذرخواهی مینماید . چون در محضر پادشاه بودن و مقام وصال درگه سلطان از هر ماموریتی مهم تر است.

د : امام تمام هستی اش ، فضائلش ، علمش و هر آنچه دارد را از خدا می داند و می بیند و به محضر حضرت حق جل و علا به نقص و عجز خود اقرار داشته می گوید : اگر لطف تو نبود ، اگر عصمت تو نبود ، اگر توفیق تو نبود هر آیینه ممکن بود از من نیز خطایی آشکار شده و سر بزند .

هـ : از آنجایی که ذات اقدس الهی لایتناهی ( نا محدود ) بوده و  انبیاء و ائمه ، لحظه به لحظه در مسیر سیر الی الله در حال صعود ، ترقی و رشد نسبت به حالت قبل خود هستند ؛ پس آن به آن و لحظه به لظحه از حالت قبلی خود ( که مرتبه ای پایین تر بوده است ) طلب اسغفار کرده و از خداوند عذرخواهی می نمایند .

و شاید این وجه را بتوانیم به فرمایش حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم منطبق بدانیم آنجا که می فرمودند : من در هر روز هفتاد مرتبه استغفار می کنم.

و : از انجایی که اهل بیت علیهم السلام در نهایت شناخت و معرفت الله قرار دارند و از طرفی نعمت های الهی را بر خود تمام و کمال می بینند ، تلاش خود را برای تشکر  در قبال این لطف بی حد الهی ، در خور ندانسته و دائم از قصور خویش از ذات ربوبی طلب اسغفار می کنند .